U K’uben Táan Jala’ach
Yucatane’ k’abéet ti’ u jach ma’alob k’ub óol le j-meyajo’ob yaan ichil le jala’achila’. Le o’olale’, tin kaxtaj u jel k’ub óolal u kajnáalilo’ob Yucatán ti’al le meyaj yo’olal kaajo’. Le káajik le meyaja’ tin jel jets’aj in mokt’aan yéetel ú sáasikunajil meyaj, u ts’a’abal ojéeltbil ba’ax ku beeta’al, u nu’uka’an meyaj jala’achil ba’ale’ yóok’ol tuláakal le je’elo’ u táakpajal kajnáalo’obi’.
In k’áate’ le meyajila’ ka k’a’ajsa’ak bey jump’éel jala’achil je’ek’ab u joolnajil, u ts’aamaj kajnáalo’ob tu chúumukil u nu’ukbesajil u meyaj, yéetel le je’elo’ ka yanak tu tuukul u j-meyajilo’ob jala’achil ti’al u jelbesa’al u kuxtal u kajnáalilo’ob Yucatán.
Le o’olale’ le u Nu’ukbesajil u Meyaj Jala’achil 2018-2024 ku kaxantik ka béeychajak u páajtalil máako’ob. U ti’al u páajtale’, le ju’una’ yaan u nu’ukbesik le meyajilo’, beeta’ab ikil táakpajik u múuch’kabil máako’ob ku meyaj ti’al kaaj, tu baatsilo’ob yéetel u múuch’kabil kajnáalo’ob., máaxo’ob tu táanilkunto’ob ba’ax k’abéet ti’ Yucatán beey xan México.
Ichil le je’elo’ k-ts’áik kajnáalo’ob tu chúumukil le meyajilo’ob kun u beet le jala’achila’. Kajnáalo’obe’ ku k’áatiko’ob ti’ jala’acho’obe’ ka yanak yóok’ol tuláakal ba’ale’ le ba’ax k’abéet ti’ kaaje’ le o’olale’ le u Nu’ukbesajil u Meyaj Jala’achilo’ le kun e’esik bix kun úuchul meyaj ti’a tuláakal máak.
Mixba’al kun béeytal chéen beyo’, mix ikil u meyaj máak tu juun mix wa tu baatsil ka u jets’ wa ba’ax, tuláakal ba’ale’ yaan u k’abéetkuntik u jach óolil meyaj, núupulil, tsikbalil, mokt’aanil, u ch’enxikintikubaj máako’ob yéetel chíimpolal yéetel u tuukulil u kaxanta’al ba’ax kun beetbil. Le o’olale’ le Nu’ukbesajilo’ yaan u ye’esik bix kun úuchul meyaj tumeen maanal 123 mil máako’ob tu táakbesaj u tuukulo’ob u ti’al u meyaj le jala’achila’.
Yucatane’ ku ye’esik noj meyajilo’ob yéetel páajtalilo’ob ku ts’atáanta’al yéetel u na’atil, péeka’anil yéetel x-ma’ tuusil ichil ba’ax ku kaxanta’al u beeta’al, nu’ukbesajilo’ob, yaan ichil le ju’unil meyaja’ yéetel u chúuka’anil bix u yila’al. Chéen beya’ yéetel jump’éel nu’uka’an tuukulil meyaj ti’al náach k’iinob beey xan bix u tuukul tuláakal máake’, ku páajtal k-jóok’ol táanil ti’ je’el ba’axak talamile’ u ti’al k-béeykuntik u mokt’aanil ti’al jumpéel má’alob kuxtal ti’al u kajnáalilo’ob Yucatán
Le yáax wakp’éel winalil okok le Jala’acha’ anchaj noj meyajilo’ob ba’ale’ beey xan noj xáak’abilo’o. Tuláakal máax kun xokik le nu’ukbesajila’, le máax kun táakpajal meyaj tu kaajale’ yéetel ku ts’íiboltik jumpéel Yucatán tu’ux yaan meyaj yéetel náajalile’, kin payalt’anko’ob múul meyaj, yo’olal ma’ u p’áatal mixmáak paachil yéetel yáax juntéen ichil u kuxtal Yucatane’ ka náakak tak le tu’ux ku páajtale’.
Ko’one’ex sutk’esik le k-xóot’ lu’uma u jach ma’alobil ti’ tuláakal le noj lu’uma’. Ko’one’ex múul jelbesik Yucatán.
Lic. Mauricio Vila Dosal
U Jala’achil u Lu’umil Yucatán.
Yucatán yéetel u táakbesajil meyaj yéetel náajal
Bix yaniko’on
Ichil u ts’ook 10 ja’abo’oba’, YUCATANE’ bin u jóok’ol táanil tak yóok’ol 2.7% ja’abmanja’ab.
Tak tu’ux táan k-bin
Ka xi’ik nu’ukanil u jóok’ol táanil, yéetel náajalil, u yich meyaj beey xan u táakpajal kajnáalo’obi’ u ti’al u béeykuntiko’ob le páajtalil je’elo’oba’, yéetele’ ka táakpajak jala’ach chéen ti’al u béeykuntik ma’alob kuxtal yéetel jumpéelili’ u páajtalil náajal ti’al tuláakal máak, beyo’ ka jóok’ok táanil nu’uka’an le xóot’ lu’uma’ yéetel ma’aob meyaj u ti’al máako’ob, ma’alo’ob kúuchilo’ob ti’al kaaj beey xan u páajtalil u taasa’al u taak’inil meyaj tumeen u láak’ máako’ob.
Bix mik beetil
Táanilkúuntbil le nu’ukbesajilo’oba’
U Táakmuk’il Koonol
Nu’ukulil ti’al u yúuchul koonol ti’ chíikulilo’ob
Nu’ukbesajil u k’aaba’ Hecho En Yucatán
Kaambesajil u ti’al empresa’ob
U Táakmuk’il Koonol
Nu’ukulil ti’al u yúuchul koonol ti’ chíikulilo’ob
Nu’ukbesajil u k’aaba’ Hecho En Yucatán
Kaambesajil u ti’al empresa’ob
Keetil yéetel u taak’inil meyaj
U péektsilta’al u taal u taak’inil meyaj yéetel u yantal empresa’ob ti’ méek’tankaajo’ob
U ya’abkunta’al u taak’inil u kaambesa’al máak meyaj
Nu’ukulil ti’al u taasa’al Yucatán u taak’inil meyaj
Keetil yéetel u taak’inil meyaj
U péektsilta’al u taal u taak’inil meyaj yéetel u yantal empresa’ob ti’ méek’tankaajo’ob
U ya’abkunta’al u taak’inil u kaambesa’al máak meyaj
Nu’ukulil ti’al u taasa’al Yucatán u taak’inil meyaj
U Táakmuk’il meyaj yéetel túumben Nu’ukulil
U péektsilta’al meyajil yéetel túumben nu’ukulil (industria 4.0)
U túumbenkunta’al kúuchilil ti’al bix kun beetbil le meyajilo’
U péektsilta’al u jach nu’uka’an kúuchilo’ob koonol
U Táakmuk’il meyaj yéetel túumben Nu’ukulil
U péektsilta’al meyajil yéetel túumben nu’ukulil (industria 4.0)
U túumbenkunta’al kúuchilil ti’al bix kun beetbil le meyajilo’
U péektsilta’al u jach nu’uka’an kúuchilo’ob koonol
U péektsilta’al u k’uchul máak xíimbal
U táakmuk’il u P’ísk’iinil Yucatán tu Kaajil México (Semana de Yucatán en México)
U ts’a’abal k’ajóoltbil Maaya Yóok’ol Kaab (Mundo Maya) ti’ tuláakal u noj lu’umil México tak táanxel noj lu’umilo’ob
U je’ets’el u láak’ bix je’el u k’uchul máak weye’
U péektsilta’al u k’uchul máak xíimbal
U táakmuk’il u P’ísk’iinil Yucatán tu Kaajil México (Semana de Yucatán en México)
U ts’a’abal k’ajóoltbil Maaya Yóok’ol Kaab (Mundo Maya) ti’ tuláakal u noj lu’umil México tak táanxel noj lu’umilo’ob
U je’ets’el u láak’ bix je’el u k’uchul máak weye’
U Múuch’kabil J-Meyajo’ob yéetel ma’alob meyajil
U nu’ukbesa’al bix u yúuchul meyaj ka u táakbesaj tuláakal máak
U ts’a’abal kaambesajil u ti’al empresa’ob ti’al u ya’abtal u yich meyaj
U je’ets’el ti’ empresa’ob jach ma’alob u meyaj
U Múuch’kabil J-Meyajo’ob yéetel ma’alob meyajil
U nu’ukbesa’al bix u yúuchul meyaj ka u táakbesaj tuláakal máak
U ts’a’abal kaambesajil u ti’al empresa’ob ti’al u ya’abtal u yich meyaj
U je’ets’el ti’ empresa’ob jach ma’alob u meyaj
U Káajsajil Meyaj
U péektsilta’al kúuchilo’ob ti’al u káajsajil túumben meyajil
U tuukulil u káajasjil meyaj tu yáax naajilo’ob xook
U nu’ukbesajil u kaansa’al ti’al múuch’kabilo’ob
Nu’ukbesajil ti’al le máaxo’ob j-káajsaj meyajo’obe’
U Káajsajil Meyaj
U péektsilta’al kúuchilo’ob ti’al u káajsajil túumben meyajil
U tuukulil u káajasjil meyaj tu yáax naajilo’ob xook
U nu’ukbesajil u kaansa’al ti’al múuch’kabilo’ob
Nu’ukbesajil ti’al le máaxo’ob j-káajsaj meyajo’obe’
U táamuk’ta’al u meyajil k’áax yéetel u tséenta’al ba’alche’ob
U meyajta’al baálo’ob jets’a’an weyilo’obe’
U ts’a’abal k’ajóoltbil ba’axo’ob ku meyajtal wa ku pa’ak’al weye’
U kúuchilo’ob tu’ux ku ma’alobkinta’al u ch’i’bal ba’alche’ob
U táamuk’ta’al u meyajil k’áax yéetel u tséenta’al ba’alche’ob
U meyajta’al baálo’ob jets’a’an weyilo’obe’
U ts’a’abal k’ajóoltbil ba’axo’ob ku meyajtal wa ku pa’ak’al weye’
U kúuchilo’ob tu’ux ku ma’alobkinta’al u ch’i’bal ba’alche’ob
U Táakmuk’il u Meyajil Chuk Kay
U meyajil yéetel bix kun kombil
Proyectos de granjas acuícolas Kúuchilo’ob ti’al u yalabta’al kay
U péektsilil u k’iinil ma’ tu chu’ukul kay
U ts’a’abal k’ajóoltbil nu’ukulilo’ob yéetel u meyajil chuk kay
U Táakmuk’il u Meyajil Chuk Kay
U meyajil yéetel bix kun kombil
Proyectos de granjas acuícolas Kúuchilo’ob ti’al u yalabta’al kay
U péektsilil u k’iinil ma’ tu chu’ukul kay
U ts’a’abal k’ajóoltbil nu’ukulilo’ob yéetel u meyajil chuk kay
U Ts’atáanta’al tuláakal máak
Jumpéelili’ kuxtal, Páajtalil yéetel ma’ u ja’atsal máak.
Jumpéelili’ u bo’olil náajal ti’al ko’olel yéetel xiib
K’axt’aano’ob ka u péektsilt u tuukulil u meyaj kaaj
Túumbenkunsajil kaambal yéetel nu’ukulo’ob
U péektsilil túumben nu’ukulil meyaj ichil empresa’ob
Kúuchilo’ob ti’al xaak’al kaambalil
Incorporación de estudiantes en la industria U táakbesa’al j-xoknáalo’ob ichil kúuchilo’ob meyaj
Jets’eknakil, nu’ukesajil a’almaj t’aan yéetel u nu’uka’an meyaj jala’achil
U kaxanil u xu’ulsa’al ookol ti’ naajo’ob yéetel kúuchilo’ob koonol
Meyajo’ob ka u taas ti’ máako’ob u jets’eknakil a’almaj t’aan
Jumpéel Jala’ach je’ek’ab, nu’uka’an yéetel sáasil u meyajtik taak’in
U séebkunta’al u meyajta’al ba’axo’ob k’abéet ti’ kaaj
Áantajil ti’al u bo’olil impuesto’ob yo’olal u yantal u taak’inil meyaj
Kaajo’ob ka meyajnak ichil u baatsilo’ob
U kaxanta’al u bin u jel túumbenkunta’al tu’ux ku k’uchul cheemilo’ob ja’ tu kaajil Progreso
U ma’alobkinta’al u beelo’ob tren
Yucatán ichil ma’alob kuxtalil ti’al kaaj
Bix yaniko’on
Wey Yucatane’ 4 ti’ 10 máako’obe’ ichil óotsilil kuxa’ano’obEn Yucatán
Tu’ux táan k-bin
Ka béeyak ma’ u yantal óotsilil tu lu’umil Yucatán beey xan ka jéets’ek u k’abéetkuntik u páajtalil yéetel ka táakpajak máaki’, ka béeyak u meyaj kaaj tu baatsil xan, ka yanak keetil kuxtal je’el bixak u chíikpajale’, ka xi’ik u jóok’ol táanil tuláakal kaajo’ob.
Bix mik beetil
Táanilkúuntbil le nu’ukbesajilo’oba’
Toj Óolal yéetel u ma’alob kuxtal kaaj
U Nu’ukbesajil J-Ts’ak Yaaj ta Wotoch (Médico a Domicilio)
U páajtal ts’a’akal máak je’el ba’axak súutukile’ ichil 365 u k’iinilo’ob le ja’abo’
U kalanil ma’ u yúuchul, u ts’atáanil yéetel u nu’ukbesa’al wa ma’ ku k’astal u tuukul máak
U ma’alobkinta’al kúuchilo’ob yéetel u nu’ukulil ti’al u ts’a’akal máak
Toj Óolal yéetel u ma’alob kuxtal kaaj
U Nu’ukbesajil J-Ts’ak Yaaj ta Wotoch (Médico a Domicilio)
U páajtal ts’a’akal máak je’el ba’axak súutukile’ ichil 365 u k’iinilo’ob le ja’abo’
U kalanil ma’ u yúuchul, u ts’atáanil yéetel u nu’ukbesa’al wa ma’ ku k’astal u tuukul máak
U ma’alobkinta’al kúuchilo’ob yéetel u nu’ukulil ti’al u ts’a’akal máak
Chúuka’an yéetel ma’alob kaambesaj
U chúuka’an kaambal j-kaambesajo’ob
Áantajil ti’al j-kaambesajoob
U kaambesajil paax yéetel ki’ichkelem meyajil tu naajilo’ob xook ti’al yáax kaambesaj
U táakbesa’al u bin u ka’antal kaambesajil yéetel u kúuchilo’ob meyaj
Chúuka’an yéetel ma’alob kaambesaj
U chúuka’an kaambal j-kaambesajo’ob
Áantajil ti’al j-kaambesajoob
U kaambesajil paax yéetel ki’ichkelem meyajil tu naajilo’ob xook ti’al yáax kaambesaj
U táakbesa’al u bin u ka’antal kaambesajil yéetel u kúuchilo’ob meyaj
U páajtal u yantal u naaj ti’ máak
Naajo’ob ma’ jach ko’ojtak u ti’al máako’ob yaan tu táan talamil
Nu’ukbesajil ti’al u páajtal u yantal naaj ka meyajnak ti’ máak
U yantal tuláakal ba’ax k’abéet ti’ jump’éel naaj
U páajtal u yantal u naaj ti’ máak
Naajo’ob ma’ jach ko’ojtak u ti’al máako’ob yaan tu táan talamil
Nu’ukbesajil ti’al u páajtal u yantal naaj ka meyajnak ti’ máak
U yantal tuláakal ba’ax k’abéet ti’ jump’éel naaj
X-Ma’ Wi’ijil
U chúukpajal ba’al u jaant máak talamil yanil tumeen ma’ tu janal ma’alob
U jaantik ma’alob ba’al mejen paalal ma’ u p’at u chu’uchi’ beey xan u láak paalal
U Péektsilil u meyajil k’áax yéetel un tséenta’al ba’alche’ob
Proporcionar desayunos y paquetes alimenticios
X-Ma’ Wi’ijil
U chúukpajal ba’al u jaant máak talamil yanil tumeen ma’ tu janal ma’alob
U jaantik ma’alob ba’al mejen paalal ma’ u p’at u chu’uchi’ beey xan u láak paalal
U Péektsilil u meyajil k’áax yéetel un tséenta’al ba’alche’ob
Proporcionar desayunos y paquetes alimenticios
Máasewáal kaajo’ob
U táakbesa’al naajilo’ob xook tak ichil máasewáal kaaj wa mejen kaaj
U péektsilta’al maaya t’aan ti’al u chíimpolta’al je’el bix le u láak’ t’aane’
T´áakmuk’bil maaya ts’aakil
Máasewáal kaajo’ob
U táakbesa’al naajilo’ob xook tak ichil máasewáal kaaj wa mejen kaaj
U péektsilta’al maaya t’aan ti’al u chíimpolta’al je’el bix le u láak’ t’aane’
T´áakmuk’bil maaya ts’aakil
Jets’eknakil ti’al kaaj
U péektsilta’al u kalanil ti’al tulákal máak
U péektsilta’al u táakpajal máak ti’al ts’akbil yéetel táanilkuntbil máasewáal kaajo’ob
Meyajilo’ob ka beet u táakpajal yéetel u ma’alob kuxtal máak ch’ija’an
Jets’eknakil ti’al kaaj
U péektsilta’al u kalanil ti’al tulákal máak
U péektsilta’al u táakpajal máak ti’al ts’akbil yéetel táanilkuntbil máasewáal kaajo’ob
Meyajilo’ob ka beet u táakpajal yéetel u ma’alob kuxtal máak ch’ija’an
U Ts’atáanta’al tuláakal máak
Jumpéelili’ kuxtal, páajtalil yéetel ma’ u ja’atsal máak.
U ts’a’akal mejen xi’ipalal yéetel mejen x-chúupalal
U yáanta’al ko’olelo’ob tu chúuka’anil
U páajtal u yantal ti’ ko’olelo’ob naaj ma’ jach ko’ojtaki’
Péektsilo’ob ti’al u meyaj ichil u baatsil máak yéetel áantajil taak’in u ti’al máako’ob talan kuxliko’ob
Túumbenkunsajil kaambal yéetel nu’ukulo’ob
Kaambesaj ichil u chíikulil internet u ti’al kaambesajil ts’o’ok u bin u ka’antal
Túumben nu’ukulilo’ob ti’al u yojéeltik máak péektsilil yo’olal toj óolal
Tecnologías de la información para la prestación de servicios médicos a distancia Túumben nu’ukbesajiloo’b ti’al u ts’a’akal máak yaan náachil ba’ale’ ma tsaaj u tal náachili’
Jets’eknakil, nu’ukesajil a’almaj t’aan yéetel u nu’uka’an meyaj jala’achil
U kalanta’al kúuchilo’ob tu’ux yaan u sajbe’entsilil u beeta’al loob ti’ máak
Nu’ukbesajil ti’al u beeta’al naajo’ob ma’alobtak, ku chíimpolta’al yéetel ku páajtal u meyaj máak ichil u baatsil
Jumpéel Jala’ach je’ek’ab, nu’uka’an yéetel sáasil u meyajtik taak’in
U sáasilil bix u yúuchul meyaj, beey xan máax ti’ ku ts’a’abal le áantajilo’bo’
U píisil bix u chíikpajal le meyaj ichil le kaajo’
Kaajo’ob ka meyajnak ichil u baatsilo’ob
U yantal uk’be’en ja’ yéetel corriente ich kaajo’ob
U beeta’al u láak’ u jaatsil ichil naajo’ob yo’olal ma’ u chok’talo’obi’
Yucatán yéetel u miatsilil, bix le kaajo’ ti’al u jóok’ol táanil.
Bix yaniko’on
Tu lu’umil Mexicoe’ jump’éel ti’ 100 peeso’ob ku náajalta’al yo’olal meyajilo’ob yo’olal miatsil wa u ketlamil báaxale’ wey Yucatán ku jóok’ole’.
Tak tu’ux táan k-bin
Yucatane’ jumpéel kúuchil tu’ux ku béeykunta’al u páajatil u kuxtal máak ichil u miatsil yéetel u yantal ma’alo’ob u wíikilil máak yéetel tuláakal máax ts’atáanta’an beey xan ku kaláanta’al bix máak yéetel u miatsilil. U beeta’al u manchajal Yucatán táanil yo’olal u miatsilil wey noj lu’ume’ beey xan tak táanxel noj lu’umilo’ob ka u péeks u k’uchul máakoob xíimbal yéetel le u náajalil ku taasik tu paacho’.
Bix mik beetil
Táanilkúuntbil le nu’ukbesajilo’oba’
U táakpajal tuláakal máak ichil miatsilil
U táakpajal tuláakal máak ti’ u kúuchilo’ob miatsil
U bisa’al u meyajil miatsil yo’olal ma’ p’áatal chéen jumpéel tu’ux
U beeta’al u múuch’kabilo’ob báalts’am, óok’ot yéetel u kúuchilo’ob xan
U táakpajal tuláakal máak ichil miatsilil
U táakpajal tuláakal máak ti’ u kúuchilo’ob miatsil
U bisa’al u meyajil miatsil yo’olal ma’ p’áatal chéen jumpéel tu’ux
U beeta’al u múuch’kabilo’ob báalts’am, óok’ot yéetel u kúuchilo’ob xan
Úuchben miatsilil
Kúuchilo’ob ti’al u ts’a’abal k’ajóoltbil maaya miatsil
U kalanil yéetel u táakmuk’ta’al maaya miatsil
U xaakal kaambalil yéetel u ts’a’abal k’ajóoltbil úuchben miatsil
U táakpajal máak ti’ cha’anilo’ob tu’ux ku kalanta’al úuchben báaxalil
Úuchben miatsilil
Kúuchilo’ob ti’al u ts’a’abal k’ajóoltbil maaya miatsil
U kalanil yéetel u táakmuk’ta’al maaya miatsil
U xaakal kaambalil yéetel u ts’a’abal k’ajóoltbil úuchben miatsil
U táakpajal máak ti’ cha’anilo’ob tu’ux ku kalanta’al úuchben báaxalil
Ki’ichkelem meyajilo’ob
Nu’ukbesajilo’ob u kaansajil ki’ichkelem meyajilo’ob
U k’iimbesajil áanalte’ob beey xan u xookilo’ob
U péektsilta’al u yantal meyaj ti’ artista’ob
U yáanta’al u múuch’kabil artista’ob
Ki’ichkelem meyajilo’ob
Nu’ukbesajilo’ob u kaansajil ki’ichkelem meyajilo’ob
U k’iimbesajil áanalte’ob beey xan u xookilo’ob
U péektsilta’al u yantal meyaj ti’ artista’ob
U yáanta’al u múuch’kabil artista’ob
U kaambesajil ki’ichkelem meyajilo’ob yéetel miatsil
Kúuchilo’ob ti’al u much’táambal yéetel u kaambal j-kaambesajo’ob ti’ u yéet kaambesajil
K’iimbesajil yéetel ki’ichkelem meyajilo’ob ti’ u najilo’ob xook
Nu’ukbesajil u ka’antal u kaambesajil ki’ichkelem meyajo’ob
U kaambesajil ki’ichkelem meyajilo’ob yéetel miatsil
Kúuchilo’ob ti’al u much’táambal yéetel u kaambal j-kaambesajo’ob ti’ u yéet kaambesajil
K’iimbesajil yéetel ki’ichkelem meyajilo’ob ti’ u najilo’ob xook
Nu’ukbesajil u ka’antal u kaambesajil ki’ichkelem meyajo’ob
Ba’al u ti’al máak
U ts’a’abal k’ajóoltbil ti’ jeejelas chíikulilo’ob le miatsil u ti’al le kaajo’
U táakpajal máak ichil le miatsil u ti’al kaajo’
Ba’al u ti’al máak
U ts’a’abal k’ajóoltbil ti’ jeejelas chíikulilo’ob le miatsil u ti’al le kaajo’
U táakpajal máak ichil le miatsil u ti’al kaajo’
U péektsilta’al ketlamil báaxal
U kúuchilo’ob ti’al u kaansa’al futbol yéetel béisbol tu 105 mék’tankaajilo’ob ichil u lu’umil Yucatán
U líik’saj óolil ti’al u káajal tu paalil u báaxal yéetel u péeksik u wíinkilil máak
U je’ets’el bix kun táakpajal máak jela’an u páajtalil ichil le meyajilo’obo’
U ts’táanta’al chúuka’an le máako’ob jach maálob u táakpajal ichil u ketlamilo’ob báaxalo’
U péektsilta’al ketlamil báaxal
U kúuchilo’ob ti’al u kaansa’al futbol yéetel béisbol tu 105 mék’tankaajilo’ob ichil u lu’umil Yucatán
U líik’saj óolil ti’al u káajal tu paalil u báaxal yéetel u péeksik u wíinkilil máak
U je’ets’el bix kun táakpajal máak jela’an u páajtalil ichil le meyajilo’obo’
U ts’táanta’al chúuka’an le máako’ob jach maálob u táakpajal ichil u ketlamilo’ob báaxalo’
U Ts’atáanta’al tuláakal máak
Jumpéelili’ kuxtal, páajtalil yéetel ma’ u ja’atsal máak.
Kúuchilo’ob ti’al u táakpajal máak u náaysik u yóol tu’ux ma’ u ch’a’apachta’al
Payalt’aanilo’ob ti’al nu’ukesajilo’ob miatsil tu’ux ka táakpajak tuláakal máak beey xan xiibo’ob yéetel ko’olelo’ob
Túumbenkunsajil kaambal yéetel nu’ukulo’ob
U ch’a’abal meyajbil nu’ukbesajilo’ob ka u béeykunt tuukulil ichil ba’alo’ob k’abéet ti’al kaaj ichil u miatsil (economía naranja)
Túumben nu’ukulilo’ob ti’al u táakpajal máak ti’ cha’anilo’ob, yéetel meyajilo’ob yaan ba’al u yil yétel miatsil
Péektsilbil u túumbenkuntik u meyaj yéetel u líik’sa’al u yóol artista’ob weyilo’obe’
Jets’eknakil, nu’ukesajil a’almaj t’aan yéetel u nu’uka’an meyaj jala’achil
U kúuchilo’ob miatsil je’el bix u múuch’kabil ti’al kaambesaj yéetel u ts’atáanta’al ki’ichkelem meyajo’ob
U bejil u páajtal u yokol máak nu’ukanil ti’ u ketlamilo’ob báaxal
Jump’éel Jala’ach je’ek’ab, nu’uka’an yéetel sáasil u meyajtik taak’in
Áantajil taak’in ti’al máaxo’ob kun u náajalt medalla’ob ti’ noj ketlamilo’ob báaxal
Kaajo’ob ka meyajnak ichil u baatsilo’ob
U péektsilil u ma’alobkinta’al u naajilo’ob miatsil wey xóot’ lu’ume’
U béeykunta’al u páajtal u bo’otik máak u yich u meyaji miatsil
Ma’alob kúuchilo’ob ti’al ketlamil báaxal ti’al tuláakal máak
Yucatán ya’ax yéetel ku béeytal u kaláanta’al
Bix yaniko’on
Yucatane’ jumpéel u bin ti’ ti’al u yantal tu ts’ook kúuchil ti’al u nu’uka’an kalanta’al u bak’paachil tu’ux kaajakbal máako’ob.
Tak tu’ux táan k-bin
U béeytal u yila’ale’ Yucatane’ jumpéel u ye’esajil bix u táakmuk’ta’al kaaj, meyajil yéetel náajalil, miatsil beey xan u nu’ukta’al u kalanil u bak’paachil tu’ux kajakbal yéetel u kuxtal máak, je’el bix xan u táakmu’ta’al ba’ax kun beetbil ikil u k’expajal yóok’ol kabe’ tu’ux ka yanak u kajnáalilo’ob ichil u keetil kuxtal, yéetel nu’ukanil.
Bix mik beetil
Táanilkúuntbil le nu’ukbesajilo’oba’
U kalanil ba’alo’ob yaan yóok’ol kaab
U péektsilta’al u kalanil meyaj ichil u kalanil yóok’ol kaab
Kúuchilo’ob jets’a’an u kalanil icil u nu’ukbesajil bix u nojochtal kaaj
U yáanta’al yéetel u ts’atáanta’al ba’alche’ob yaan u sajbe’entsil u xu’ulul u kuxtal
U kalanil ba’alo’ob yaan yóok’ol kaab
U péektsilta’al u kalanil meyaj ichil u kalanil yóok’ol kaab
Kúuchilo’ob jets’a’an u kalanil icil u nu’ukbesajil bix u nojochtal kaaj
U yáanta’al yéetel u ts’atáanta’al ba’alche’ob yaan u sajbe’entsil u xu’ulul u kuxtal
Meyajil yo’olal bix yanik tu’ux kajakbal máak
Ma’ u ya’abtal gas ku jel suut yóok’ol máak
U kalantikubaj máak yéetel ba’ax kun beetbil tu táan u noj talamilo’ob yóok’ol kaab
Nu’ukbesajilo’ob ti’al u yila’al bix yanil iik’
Meyajil yo’olal bix yanik tu’ux kajakbal máak
Ma’ u ya’abtal gas ku jel suut yóok’ol máak
U kalantikubaj máak yéetel ba’ax kun beetbil tu táan u noj talamilo’ob yóok’ol kaab
Nu’ukbesajilo’ob ti’al u yila’al bix yanil iik’
Ja’ ma’ k’asa’ani’ yéetel u kalanil
U jel meyaj ja’ ti’ máak yo’olal ma’ u seten xupik máak
U nu’ukbesa’al kaláanta’al yéetel u meyaj ja’ ma’alob ti máak
Túumben nu’ukbesajil ti’al u ma’aobkinta’al ja’
Ja’ ma’ k’asa’ani’ yéetel u kalanil
U jel meyaj ja’ ti’ máak yo’olal ma’ u seten xupik máak
U nu’ukbesa’al kaláanta’al yéetel u meyaj ja’ ma’alob ti máak
Túumben nu’ukbesajil ti’al u ma’aobkinta’al ja’
Ba’ax kun beetbil yéetel ba’alo’ob ku pu’ulul
Nu’ukulilo’ob ti’al u jel meyaj yéetel u xaak’alil ba’alo’ob ku pu’ulul
U je’ets’el bix kun meyaj plástico, bolsa’ob yéetel popote ti’ máak
Kaambesajil ti’al empresa’ob, jala’acho’ob yéetel ti’ kaaj ti’al u yila¿al ba’ax kun beetbil yéetel ba’alo’ob ku pu’ulul
U péektsilta’al u jel meyaj ti’ máak ba’alo’ob ku pu’ulul
Ba’ax kun beetbil yéetel ba’alo’ob ku pu’ulul
Nu’ukulilo’ob ti’al u jel meyaj yéetel u xaak’alil ba’alo’ob ku pu’ulul
U je’ets’el bix kun meyaj plástico, bolsa’ob yéetel popote ti’ máak
Kaambesajil ti’al empresa’ob, jala’acho’ob yéetel ti’ kaaj ti’al u yila¿al ba’ax kun beetbil yéetel ba’alo’ob ku pu’ulul
U péektsilta’al u jel meyaj ti’ máak ba’alo’ob ku pu’ulul
U páajtal yantal energía ma’ tu k’askuntik mixba’al
U nu’ukbesajil u yantal energía ma’ tu xu’upul ti’al u kúuchilo’ob meyaj yéetel ti’ naajo’ob
Áantajil ti’al máaxo’ob kun meyaj ti’ob energía ma’ tu k’askuntik mixba’al
Nu’ukbesajilo’ob ti’al u meyaj ma’alob ti’ máak le energiao’
U páajtal yantal energía ma’ tu k’askuntik mixba’al
U nu’ukbesajil u yantal energía ma’ tu xu’upul ti’al u kúuchilo’ob meyaj yéetel ti’ naajo’ob
Áantajil ti’al máaxo’ob kun meyaj ti’ob energía ma’ tu k’askuntik mixba’al
Nu’ukbesajilo’ob ti’al u meyaj ma’alob ti’ máak le energiao’
Kuxtalil yaan ichil k’áak’náab
U kalanil káaxo’ob yaan jáal k’áak’náab yéetel le ba’alche’ob kajakbali’
U líiksa’al u tuukul máako’ob ti’al u kalanta’al ma’ u yelel k’áax
U tse’elel yéetel u yáanta’al ba’alche’ob ti’ sajbe’entsilil u kíimil tuláakalo’ob
Péektsilil ti’al u chíimpolta’al u kuxtal ba’alche’ob
Kuxtalil yaan ichil k’áak’náab
U kalanil káaxo’ob yaan jáal k’áak’náab yéetel le ba’alche’ob kajakbali’
U líiksa’al u tuukul máako’ob ti’al u kalanta’al ma’ u yelel k’áax
U tse’elel yéetel u yáanta’al ba’alche’ob ti’ sajbe’entsilil u kíimil tuláakalo’ob
Péektsilil ti’al u chíimpolta’al u kuxtal ba’alche’ob
U máan máak nu’uka’anil
U yantal ba’al ti’al u bin máak ma’ ko’oji’ yéetel tu súutukil meyaj
U yantal baál ti’al u máan máako’ob jela’an u páajtalil
U nu’ukbesajil u máan máak ich kaaj ma’ u k’askuntik mix ba’al yéetel carbono
U máan máak nu’uka’anil
U yantal ba’al ti’al u bin máak ma’ ko’oji’ yéetel tu súutukil meyaj
U yantal baál ti’al u máan máako’ob jela’an u páajtalil
U nu’ukbesajil u máan máak ich kaaj ma’ u k’askuntik mix ba’al yéetel carbono
U Ts’atáanta’al tuláakal máak
Jumpéelili’ kuxtal, páajtalil yéetel ma’ u ja’atsal máak
U je’ets’el u bo’ol si’ipilil le u ch’a’apachta’al ko’olel ichil transporte tu’ux ku bino’
Túumbenkunsajil kaambal yéetel nu’ukulo’ob
U bo’olil ti’al túumben nu’ukulo’ob ti’al u ma’alobkinta’al le ja’ kun jel meyajo’
Túumben nu’ukbesajilo’ob ti’al u meyajta’al kúuchilo’ob tu’ux ku bin le ja’ tso’ok u yáax meyajo’
Jets’eknakil, nu’ukesajil a’almaj t’aan yéetel u nu’uka’an meyaj jala’achil
Nu’ukbesajil ti’al u kaláanta’al bix meyaj ts’aako’ob ti’al u kíinsa’al xíiw tu meyajil k’áax
Kalanil ichil u k’iinilo’ob ma’ tu páajtal u chu’ukul ba’alche’ob ich k’áak’náab
U táamuk’ta’al u meyajil a’almaj t’aano’ob ti’al u kaláanta’al ja’
Jump’éel Jala’ach je’ek’ab, nu’uka’an yéetel sáasil u meyajtik taak’in
U je’ets’el u meyaj energía ma’ tu k’askunaj ichil u jala’chil Yucatán
U je’ets’el bix kun meyaj ti’ máak le kúuchilo’ob kaláanta’ano’obo’
Áantajil taak’in ti’al u meyajta’al nu’uka’an ba’axo’ob ku tsáik yóok’ol kaab ti’ máak
Kaajo’ob ka meyajnak ichil u baatsilo’ob
Nu’ukulil ti’al u ma’alobkinta’al Transporte ti’al ich kaaj
Meyajilo’ob ka u ts’áaj t’aanil máak ku xíimbal ich kaaj yéetel ka k’exbesa’ak tu’ux ku xíimbal máak jáalbej
Nu’ukbesajilo’ob ti’al yalabta’al baálche’ yéetel u kaláanta’al k’áax ka u béeykunt u kaláanta’al le lu’umo’
U Ts’atáanta’al tuláakal máak
Observatorio de la mujer sobre los casos de violencia de género
Nuevas y mejores leyes que promuevan la inclusión de la mujer en todos los ámbitos
Establecimiento de Instancias Municipales de las mujeres al interior del estado
Herramientas de Tecnologías de la Información y Comunicación para la asistencia de grupos en situación de vulnerabilidad
Jumpéelili’ kuxtal
Bix yaniko’on
Yucatane’ tu 23 kúuchil yaan ichil u P’íisil u Táakmuk’il u Kuxtal Máak u ti’al ko’olelo’ob, le beyo’ ku chíikpajale’ ichil talamil kuxtal yano’ob.
Tak tu’ux táan k-bin
U béeykunta’al wey Yucatane’ ka yanak ti’ kajnáalo’obe’ jumpéelili’ páajtalil ti’al u jóok’olo’ob táanil, ka xu’uluk u ja’atsal máak ti’ u yéet máakil yéetel ka péektsilta’ak jump’éelili’ kuxtal ichil ko’olelo’ob yéetel xiibo’ob ti’al u ch’a’ik u muuk’, u kalanta’al yéetel u ts’atáanta’al ko’olelo’ob yéetel mejen x-ch’úupalal loobilta’ano’ob.
Bix mik beetil
Táanilkúuntbil le nu’ukbesajilo’oba’
U kúuchil u yila’al yéetel u nu’ukbesa’al ba’ax kun beetbil ikil u loobilta’al ko’olel
Túumben yéetel ma’alob a’almaj t’aano’ob ti’al u táakbesa’al ko’olelo’ob tuláakal tu’ux
U je’ek’abta’al kúuchilo’ob ti’al ko’olelo’ob ti’ méek’tankaajo’ob
Túumben nu’ukulilo’ob ti’al péektsilil yo’olal u yáanta’al u múuch’kabil máako’ob yan tu táan talamil
Innovación, ciencia
y tecnología
Programas educativos industria-academia para realizar practicas profesionales
Alojamiento cercano a centros educativos para jóvenes estudiantes
Consolidar el Sistema de Investigación, Innovación y Desarrollo Tecnológico del Estado de Yucatán (SIIDETEY)
Fortalecimiento del Parque Científico y Tecnológico del estado
Consolidar el sistema de incubadoras en el estado
Túumbenkunaj, kaambal yéetel túumben nu’ukulilo’ob
Bix yaniko’on
U píisil u páajtalil xaak’al kaambalil yéetel túumbenkunaj wey Yucatán tu ja’abil 2017 tu chukaj 20 puntos
Tak tu’ux táan k-bin
U béeytal u táakpajal Yucatán ichil túumbenkunaj tu’ux ka ts’a’abak ojéeltbil yéetel ka péektsilta’ak mantats’ ti’al tuláakal máak le xaak’al kaambalilo’ yéetel túumbenkunaj. Táan k-kaxantik ka k’ajóolta’ak Yucatán wey noj lu’ume’ beey xan tak táanxel noj lu’umil ikil u yantal máako’ob u yojel meyaj yéetel túumben nu’ukulil beey xan u yantal kúuchilo’ob meyaj ku túumbenkuntiko’ob nu’ukulil péektsilo’ob.
Bix mik beetil
Táanilkúuntbil le nu’ukbesajilo’oba’
U nu’ukbesajilo’ob kaambesaj ichil kúuchilo’ob meyaj yéetel naajilo’ob xook ti’al u kaambalmeyaj le xoknáalo’obo’
U k’a’amal xoknáalo’ob tu kuuchil u xooko’ob
U ts’ok ts’a’abal u muuk’ u Molayil Xaak’al Kaambal, Túumbenkunaj yéetel u Táakmuk’ta’al Túumben Nu’ukulil (Sistema de investigación, Innovación y Desarrollo tecnológico del Estado de Yucatán)
U táakmuk’ta’al u Molayil Parque Científico y Tecnológico wey xóot’ lu’ume’
U jóok’sa’al táanil u nu’ukbesajil tu’ux ku jóok’ol empresa’ob wey xóot’ lu’ume’
Jets’eknakil, nu’ukesajil a’almaj t’aan yéetel u nu’uka’an meyaj jala’achil
Capacitación de empresas
Introducción de tecnologías en las empresas locales
Estimulos para formalización de empresas
Paz, justicia y gobernabilidad
Bix yaniko’on
U 66.6% kajnáalo’ob yaan ti’ob 18 ja’abo’ob wa maanal ti’e’ ku tukultiko’obe’ ichil jets’ óolal u kajtal máak wey xóot’ lu’ume’.
Tak tu’ux táan k-bin
U béeykunta’al wey Yucatane’ ka chíikpajak yanil ti’ u ye’esajil jets’ óolal, jets’eknakil yéetel nu’uka’an ichil a’almaj t’aan je’el bix mina’an tu láak’ tu’ux wey noj lu’ume’, ku ts’o’okole’ u ti’al tulákal máak yéetel ku meyaj ti’al xan u jóok’ol táanil ichil nu’uka’an kuxtal ku béeykuntik ti’ kajnáalo’ob u k’abéetkuntik u páajtalilo’ob ichil u páajtalil u yéeyik u jala’achilo’ob beey xan u nu’uka’an meyaj le je’elo’oba’.
Bix mik beetil
Táanilkúuntbil le nu’ukbesajilo’oba’
U jel túumbenkunta’al u molayil Registro Público yéetel Catastro tu lu’umil Yucatán.
U táamuk’ta’al bix u meyaj u nu’ukbesajil kalan videovigiliancia
U ma’alobkinta’al u kuxtal yéetel u náajal policías wey xóot’ lu’ume’
U séebkunta’al bix u beeta’al takpoolil ti’al ma’ u xáantal
U séeb ts’atáanta’al ko’olelo’ob loobilta’an
Kaajo’ob ka meyajnak ichil u baatsilo’ob
Capacitación de empresas
Introducción de tecnologías en las empresas locales
Estimulos para formalización de empresas
Jump’éel Jala’ach je’ek’ab, nu’uka’an yéetel sáasil u meyajtik taak’in
Bix yaniko’on
Yucatane’ ku ye’esik u bin tak yóok’ol 93.8 puntos ikil tu jests’aj u Taak’inil u Meyaj taal ti’ u Xaak’alil u Yich Meyaj yéetel u Nu’ukbesajil u Xaak’alil Meyaj.
Tak tu’ux táan k-bin
Ti’al ka ila’ak jumpéel jala’achil ku beetik ya’ab meyaj yéetel jump’íit u nu’ukul, ma’alob u meyaj, ma´ tu xuup chéen beyo’, mixba’al ku ta’akik, nu’uka’an u meyaj, ku béeytal u meyaj yéetel le taak’in yane’, ku táakpajal ti’al u ma’alobkíintik yéetel que xu’ulsik talamil ti’ kaaj, ku táakbesik kaaj ichil u meyaj yéetel naats’ yanil ti’ jeejelas u much’kabil kajnáalo’ob.
Bix mik beetil
Táanilkúuntbil le nu’ukbesajilo’oba’
U táakbeskubaj tu’ Much’kabil Jalaáchil Je’ek’ab u Meyaj
U séebkunajil yéetel u máansa’al ti’ chíikulilo’ob baáxo’ob k’abéet u beetik kaaj beey xan ba’ax ku beetik u j-meyajil’ob jala’achil
U je’ets’el u yantal u molayil u kalanil ma’ u k’askunta’al u meyaj jala’achil wa molayilo’ob
U chíikulil je’ek’ab ti’al u je’ets’el más kun beetik meyajilo’ob ti’al kaaj
kaláantbil u taak’in kaaj, ma’ u xu’upul taak’in chéen beyo’ yéetel nu’ukbesbil taak’in ti’al u yúuchul yo’olal kaaj
Xak’altbil bix u bin u nu’ukbesajilo’ob u meyaj jala’achil yéetel bix u chíikpajal ichil le kaajo’
Ciudades y
comunidades sostenibles
Capacitación de empresas
Introducción de tecnologías en las empresas locales
Estimulos para formalización de empresas
Kaajo’ob ka meyajnak ichil u baatsilo’ob
Bix yaniko’on
U kaajil Jo’e’ chíimpolta’ab tumeen leti’el kaaj maanal ma’alobil u kuxtal ichil 305 méek’tankaajo’ob tu lu’umil México.
Tu’ux táan k-bin
U béeykunta’al wey Yucatane’ u ye’esajil u jóok’ol táanil u kaajilo’ob ichil u baatsil, yéetel u ts’atáanil u nuukta’alo’ob nu’ukanil, beey xan ikil u yáantal túumben kúuchilil yéetel nu’ukulo’ob ti’al u páajtal u táakpajal kajnáalo’obi’.
Bix mik beetil
Táanilkúuntbil le nu’ukbesajilo’oba’
U tsol ts’íibil k’a’anan meyajilo’ob yéetel u taak’inil le meyajo’obo’
U beeta’al u Nu’ukbesajil u Meyajil u Táamuk’ta’al u Kaajil Jo’ yéetel u Bak’pach Kaajilo’ob
U jel túumbenkunta’al u Nu’ukbesajil u Meyajil u Táamuk’ta’al Kaajo’ob tu lu’umil Yucatán
U ts’a’abal internet x-ma´bo’olil ti’ kúuchilo’ob tu’ux ku bin kajnáalo’ob
U táakbesa’al chúuka’an meyajilo’ob ti’al meyajil u ti’al kaaj